Taariikhdii imaan Axmed guray

 



Home Wararka

Taariikhda halgamayaashii Xornimo doonka Soomaaliyeed

 by caqiil June 26, 2015



0

SHARES

Iyadoo aannu xuseyno toddobaadkii maalmaha xorriyadda soomaaliyeed ee 26ka Juun iyo 1da-Luulyo 2015, waxaa halkaan akhristeyaasha website-ka Radio Muqdisho ugu soo bandhigeynaa qormooyin aan kaga warrameyno taariikhda halgammadii xornima doonka Soomaaliyeed oo kala ahaa :-

Taariikhdii Halgankii Imaam Axmed Ibraahim Gurey 1520—1543kii.

Taariikhdii Halgankii Sayid Maxamed Cabdulle Xasan 1899—1920Kii.

Taariikhdii Halgankii Ururkii Dhallinyarada ee SYL eey Xornimada ku dhaliyeen 1960Kii.

Dhammaan halgammadu waxay ahaayeen kuwo isku ujeeddo ah inkastoo waqtiga iyo xaaladaha halgamayaashu wajahayeen kala duwanaayeen balse nasiib wanaag waxaa halgankii ku guuleysta ururkii SYL, in uu xornimo gaarsiiyo dalka 1da-Luulyo 1960kii, iyo israacii labada gobol ee Jamhuuriyadda Soomaaliya, haddaba waxaa taariikhdaas idinkugu soo gudbineynaa hadba sidey u kala horreeyaan.

Related posts



Dowladda oo digniin adag u dirtay Imaamyada, Khadiibyada iyo Mu’adimiinta Masaajidda

 FEBRUARY 7, 2023



Xoghayaha joogtada ah ee wasaaradda arrimahada dibadda oo kalun la yeeshay safiirka dowladda Qatar ee Soomaaliya.

 FEBRUARY 7, 2023

 

Halgankii & Taariikhdii Imaam Axmed Gurey 1920kii———-1943kii.

Imaam Axmedd Ibraahim Gurey, wuxuu ku dhashay tuulo ka mid ah gobollada Harar, oo la yiraahdo (Hoobato) sannadku markuu ahaa 1488.

Imam Axmed Guray, wuxuu yaraantiisa ku soo barbaaray magaalada Harar, intuu joogay magaalada magaalada harar, wuxuu galay dugsi qur’aan, halkaasoo uu ka bartay qur’aanka kariimka ah.

Axmed Guray, muddadii uu joogay magaalada Harar, wuxuu ahaa wiil yar, hase yeeshee waxaa la sheegay in uu ahaa wiil firfircoon oo aad ay uga muuqatay ragannimo iyo geesinimo dheeraad ah.

Axmed Guray, isagoo aan weli qaangaarin, ayuu Aabahiis dhintay, dabadeedna waxay hooyadiis ay u soo qaaday magaalada seylac, wuxuuna halkaas ka sii watay barashada quraanka iyo diinta islaamka.

Intii uu joogay Axmed guray, magaalada seylac, waxaa ka sii muuqatay ragannimo iyo inuu yahay wiil dadaal badan.

Markii uu weynaaday, waxaa markiiba ka muuqatay haybad iyo urursanaan, wuxuuna ahaa nin fikrad weyn oo dabiici ah oo dagaalyannimo, leh xeelada ku saabsan nidaaminta iyo ururinta ciidan dagaal.

Axmed Guray, wuxuu ugu horreyntii wuxuu ciidan aan badneyn ku ururiyay magaalada seylac, gadibna, wuxuu usoo guuray gobolka awdal la oran jiray.

Halkaas oo dowlada xoog lihi ka sameysneyd, wuxuuna sii watay ururinta ciidamada, muddo gaaban ka dibna, wuxuu isu keenay ciidan soomaaliyeed oo xoog leh.

Axmed guray, marka uu ururinayo ciidammada, wuxuu la socday in boqorka xabashida heshiis la galay,boqorkii burtaqiiska , si bortiqiisku gacan uga siiyo boqorka xabashida, sidii loo baab’in lahaa dadyowga islaamka ee geeska afrika deggan.

Sidaa daraaddeed, wuxuu dhinaca kale, kaalmo weydiistay dowladdii islaamka ahayd ee Turkiga.

Dowladda islaamka ee Turkiga, waxay ka ballan qaadday in axmed guray iyo dowladdiisa gacan weyn u fidineyso, hase yeeshee, kaalmadiisi uma dhigmeyn kaalmada uu burtiqiisku siiyay boqorka xabashida.

Axmed Gurey dagaalladiisii kuwii ugu horeeyey wuxuu bilaabay 1521kii, hase yeeshe mudda 7 sano ah dagaallada axmed gurey iyo xabashida dhexmaray ma ahayn kuwo waaweyn, waxaase jirtay in goobkasta ay guusha ku raaci jirtay Axmed Gurey dagaalladii ugu waaweynaa ee dhexmaray Axmed Gurey iyo xabashida waxay bilowdeen 1528kii waxayna ka bilowdeen magalada harar geesteeda koonfur beri, wuxuuna go’aansaday axmed gurey inu xabashida dersi fiican siiyo, markaa kadibna xabashida ay Soomaalidu nabadgeliso.

Sidaa darted, Axmed Gurey wuxuu afka saaray oo uu u kicitimay gobollada xabashida lahayd oo ay ka mid ahaayeen sidaamo iyo baali wuxuuna qabsaday labadasi gobol dhib la’aan isagoo ku faafiyay xeerarkii Soomaalida.

Ciidammadii Axmed Gurey, waxay baabi’iyeen cidankii xabashida markii qabsaden labada g obol ee ugu waaweynaa uguna caansanaa dalka boqortooyada xabashida ee ahaa shawa iyo goojaam.

Dowladda Bortaqiiska iyo Xabashida qasaaro weyn ayaa garay ayadoo lagu dilay taliyihii ciidanka bortuqiiska.

Dabadeed, mudo ayey isu ururiyeen ciidan iyo hub xoog leh si ay u aargoostaan, waxayna 1543kii, soo qaadeen weerar dagaal, waxaase jilibka u dhigay ciidammadii axned gurey oo celiyey.

Nasiib darrose ciidammadii Axmed Gurey, uma suurogelin iney jebiyaan ciidammada 2aad ee Bortuqiiska iyo Xabashida, waxaana halkaas lagu dhaawacay Iimaam Axmed Gurey

Dhaawacaasna ugu dambeyntii uu u dhintay isla sanadka 1543kii.

Iimaam Axmed Ibraahim Gurey, kadibna ma aysan ka abuurmin dalka Soomaalida dowlado waa weyn gaar ahaan gesta waqooyi iyo geesta galbeed ee Soomaalidu degto

Dowladihii Seylac, Owdal Harar iyo meelo kaleba wey baaba’een waxayna noqdeen amiirro iyo suldaanno yar yar.

Xeebaha waqooyi ee soomaalida oo dhan, waxaana gacanta ku qabtay oo xabashida ka hor istaagay dowladii islaamka ee turkiga ee gacanta ku haysay.

Dalalka Masar iyo Suudaan ilaa gumeystayaashii Ingiriiska, Xabashada iyo Faransiiska, xoog u qabsadeen dhulaalkii Soomaaliyeed ee Turkiga kor ka ilaalinayey .

Marki dowladdi weyneyd ee Iimaam Axmed Gurey bur burtay ka dib, waxaa dhulka Soomaalida ka abuurmay dowlado yar yar oo ah suldaamo iyo amiirro dhaxaltooyo ah ay ka taliyaan, oo ay ka mid ahaayeen boqortooyinkii Seylaac iyo Baali.

Ilaa Qarnigii 19 aad gobollada koonfureed ee Soomaaliya, waxaa ka jiray dowlado aad uga horreeya dhaqaalaha iyo ganacsiga, waxaana ugu taariikh dheeraa magaalooyinka:-

Muqdisho, Marka, Baraawe, iyo kuwa kale, balse markii dambe, waxaa qabsaday boqortooyadii Masqat, oo fadhigeedu ahaa dalka Cummaan, waqtigii uu boqorka ka ahaa Sayid Saciid Barqash, kadib boqortooyadii Masqat, waxay u kala jabtay laba boqortooyo , mid xarunteedu tahay masqat caasimadda cummaan iyo mid xarunteedu tahay Sansibaar waxayna magaalooyinka Soomaalida ka mid noqdeen boqortooyadii Sansibaar,waxaana magaalooyinkaasi xukumi jiraiy nin waali ah, oo uu soo magacaabo boqorkii Sansibaar, waali kasta wuxuu lahaa ciidan oo uu isaga maamulo, una madax bannaan yahay ilaa billowgii Qarnigii 20 aad, xukunka gobollada banaadir iyo labada shabeelle wuxuu ku jiraiy boqortooyadii Sansibaar.

Gobolka Bari ee dhulka Soomaalida, waxaa Qarnigii 19 aad ka soo baxay laba boqortooyo oo aan aad u xoog badneyn, oo ay boqorro ka ahaayeen:- Boqor Cali Yusuf iyo Boqor Cismaan Maxamuud.

Gobolka Waqooyi galbeed, waxay ayana qarnigii 19aad, ka mid noqdeen xukunkii dowladdii islaamka ee Turkiga ee xukumayay xeebaha soomaalida ee xeebaha berbera iyo seylac, waxaana laga wada xukumi jiray magaalada seylac, waxaana markii dambe loo wareejiyay magaalada Harar ilaa burburkii dowladdii Turkiga.